Poèmes d’Hilaire d’Orléans

Quatre poèmes d’Hilaire d’Orléans, chanoine, poète et professeur de lettres actif dans la première moitié du XII^e siècle, concernent l’amour des garçons. On en trouvera ci-dessous les originaux en latin et une traduction française.

Ces textes latins reproduisent exactement ceux du manuscrit original, collectés dans l’édition Champollion-Figeac de 1838, avec leurs titres numérotés. Les corrections et variantes de Champollion-Figeac, de Herkenrath et de Fuller sont indiquées en notes.

VII. Ad puerum Andegavensem.

Puer pulcher et puer unice,
Que mittuntur a tuo suplice
Scripta, precor, benignus inspice,
Vide, lege, lectaque perfice.

Ego tuis affusus genibus,
Genu flexo junctisque manibus,
Ut de tuis unus suplicibus,
Et lacrimis utor et precibus.

Loqui presens presenti vereor;
Sermo fugit, et mutus teneor.
Scripto tandem morbum confiteor,
Cunfitensque salutem mereor.

Satis, miser! pene sustinui
Dum amorem celare volui;
Cum cælare non ultra potui,
Manus victas tendem exibui.

Eger ego deposco medicum
Tendens manus ad modum suplicum.
Solus habes emplastrum unicum:
Ergo serva me tuum clericum.

Gravi diu detentus carcere,
Non inveni qui vellet parcere;
Cum absolvi non possim munere,
Vitam duco pejorem funere.

O! Quam vellem ut velles precium,
Meus dolor! meum exicium!
Sed melius quod esse vicium
Decrevisti tale commercium.

Certe, puer, hoc est inscicia,
Quod tibi tanta duricia
………………………………
Qui sit pulcris ex pudicicia.

Castitatis grave propositum
Condennavit pulcrum Ipolitum;
Pene Joseph venit ad obitum,
Dum regine contensit libitum.

7. À un garçon angevin.

[À compléter par la traduction française]

IX. Ad puerum Anglicum.

Ave, puer speciose, qui non queris precium,
Qui te dono conparari summum ducis vicium;
In quo decor et honestas delegit hospicium;
Forma cujus sibi capit oculos spectancium.

Crinis flavus, os decorum cervisque candidula,
Sermo blandus et suavis; sed quid laudem singula?
Totus pulcher et decorus, nec est in te macula;
Sed vaccare castitati talis nequid formula.

Cum natura te creavit, dubitavit paululum
Si proferret te puellam, an proferret masculum;
Sed dum in hoc eligendo mentis figit oculum,
Ecce prodis, in cummune natus ad pectaculum.

Postquam vero tibi manum extremam adibuit,
Est mirata quia talem te creasse potuit;
Sed naturam in hoc solum erravisse patuit,
Quod, cum tanta contulisset, te mortalem statuit.

Tibi nequid conparari quislibet mortalium,
Quem natura sibi fecit singularem filium;
In te sibi pulcritudo legit domilium,
Cujus nitet caro cara, candens uti lilium.

Crede mihi, si redirent prisca Jovis secula,
Ganimedes jam non foret ipsius vernacula;
Sed tu, raptus in supernis , grata luce pocula,
Gratiora quidem nocte Jovi dares oscula.

Puellarum juvenumque votum extas publicum;
Te suspirant et exoptant quem noverunt unicum.
Errant quidem, inmo peccant qui te vocant Anglicum;
Et vocalem interponant, et dicant angelicum.

9. À un garçon anglais.

[À compléter par la traduction française]

X. Ad Guillelmum de Anfonia.

Ave, splendor telluris Anglice,
Decus summum et decor unice,
De te fama testatur publice,
Largitatis quam sis inmodice!

Fame grates dignas exibeo

Exibere quas sibi debeo,
Dono cujus te mente teneo;
Nec est parum quod jam obtineo.

Fama bonum, ex cujus nuncio
Magna, qui sis, ex parte sencio;
Sed plus tamen sentire sicio,
Si sit opus meo servitio.

« Fama malum » dixit Virgilius;

Bene, dixit nil unquam melius.
« Fama bonum » dixit Hilarius;
Verum, dixit nil unquam verius.

Ille causam honestam habuit
Ex qua malam vocare debuit;
Huic se locus talis exibuit
Boni nomen quod jure tribuit.

Te non fecit natura subito;

Laboravit in te plus solito,
Sua tibi dedit, et merito,
Reddis enim vicem pro debito.

Dedit opes, quibus sic uteris
Largitate quod omnes preteris;
Vales forma, vales in litteris;
Nec superbis nec his, nec ceteris.

Si nunc certe regnaret Jupiter,

Pro puella bos factus turpiter,
Avis foret similiter,
Aput illum ut fores jugiter.

De te verum a fama dicitur;
Fama tamen a vero vincitur.
Res est tanta, quod fama premitur:
Sic de vero pars magna demitur.

Crescit fama, ne cessat crescere,

Neque tamen valet sufficere;
Sic est victa que solet vincere,
Quia totum non valet dicere.

Reticere tandem non valeo,
Quia flama maligna caleo:
Videatur si jure doleo,
Quia non sum quod esse soleo.

Nuper enim credebam temere

Quemquam mihi nil posse demere;
Extimabam, ne pudet edere,
Me fortunam non posse ledere.

Dum spem talem haberem credulus,
Dum instarem amori sedulus,
Ecce venit malorum cumulus,
Casus gravis et letis emulus.

Me fortune rota superior

Diu tulit, sed nunc experior
Quia status quanto suavior,
Tanto casus est factus gravior.

10. À Guillaume d’Anfonie.

[À compléter par la traduction française]

XIII. Ad puerum Anglicum.

Puer decens, decor floris,
Genma micans, velim noris
Quia tui decus oris
Fuit mihi fax amoris.

Ut te vidi, mos cupido
Me percussit; sed diffido;
Nam me tenet mea Dido
Cujus iram reformido.

O quam felix ego forem,
Si per novum suscessorem,
Asuetum juxta morem,
Declinarem hunc amorem.

Inpetrabo, sicut credo;
Nam in predam tibi cedo.
Ego preda tuque predo:
Me predoni tali dedo.

Nam et rector superorum,
Ractor olim puerorum,
Si nunc esset, tam decorum
Ad celeste ferret torum.

Aula tandem in superna,
Satis prontus ad alterna,
Nunc in toro, nunc pincerna,
Jovi fores gratus una.

13. À un garçon anglais.

[À compléter par la traduction française]

Voir aussi

Source

• Hilarii versus et ludi / éd. J. J. Champollion-Figeac. – Paris : Techener, 1838.

Articles connexes

• Hilaire d’Orléans
• Moyen Âge